Agrest – o produkcji i zakładaniu plantacji

Agrest jest ważnym gatunkiem spośród krzewów jagodowych. Uprawiany jest w Polsce na plantacjach towarowych, a także na działkach i w ogrodach przydomowych. Nasz kraj od wielu lat zaliczany jest także do światowej czołówki w produkcji i eksporcie owoców tego gatunku. W ostatnich latach pojawiło się zainteresowanie nasadzeniami przystosowanymi do produkcji owoców deserowych na rynek świeżych owoców i nastąpił rozwój takich plantacji (fot. 1). 

Fot. 1. Plantacja agrestu przystosowana do produkcji
wysokiej jakości owoców

Zmniejszająca się produkcja

Z danych GUS wynika, że roczne zbiory owoców agrestu w Polsce na początku lat 90. ub. wieku wynosiły 42 000-47000 t. W ostatnich kilku latach obserwowany jest jednak znaczny spadek tej produkcji — do 14 000-21000 ton (do 2007r). Główną przyczynę zmniejszenia się nasadzeń i zbiorów agrestu w Polsce stanowi brak szerokiego asortymentu odmian, zwłaszcza odpornych na amerykańskiego mączniaka agrestu oraz wystarczająco plennych i przydatnych do kombajnowego zbioru owoców. Z opinii specjalistów wynika, że znaczny spadek produkcji tych owoców powinien być impulsem do tworzenia nowych nasadzeń agrestu i zwiększenia rocznych zbiorów (nawet 2-krotnie) i nie spowoduje to nadprodukcji, ale przyczyni się do umocnienia naszej pozycji na świecie. Przed podjęciem decyzji o zwiększaniu nasadzeń należy jednak wcześniej poznać możliwości sprzedaży tych owoców.

Produkcja owoców deserowych w Polsce

W naszym kraju produkcja agrestu prowadzona jest w sposób nowoczesny na dużej części plantacji (fot. 2), na których owoce zbierane są za pomocą różnych typów kombajnów. 

Fot. 2. Młoda plantacja agrestu przystosowana do zbioru kombajnowego

Towarowa produkcja owoców agrestu była już wielokrotnie opisywana, dlatego przedstawiam ją tylko ogólnie, szczególnie uwzględniając zagadnienia dotyczące nowej u nas technologii uprawy agrestu z przeznaczeniem na zbiór owoców deserowych. W niektórych krajach UE, np. w Holandii, Belgii, Niemczech, Hiszpanii, Portugalii a także poza UE (w Szwajcarii) produkcja owoców deserowych roślin jagodowych (malin, jeżyn, porzeczek i agrestu) przeznaczonych do bezpośredniego spożycia jest znana i prowadzona od co najmniej 15 lat. W Polsce od kilku lat znane są już tego typu uprawy (m.in. porzeczek i agrestu). W ww. krajach, a także w Polsce, są to przeważnie małe, specjalistyczne plantacje (0,50-2,0 ha), intensywnie prowadzone przy rusztowaniach i drutach (palikach bambusowych) z fertygacją. Należy zdawać sobie sprawę, że jest to inwestycja kapitałochłonna oraz wymagająca dużego udziału ręcznej siły roboczej do pielęgnacji, cięcia i prowadzenia krzewów, a przede wszystkim do zbioru owoców do jednostkowych pojemników (od 250-g do 1-kg). Z drugiej strony, ceny deserowych owoców agrestu (fot. 3) i innych roślin jagodowych są kilka razy wyższe niż owoców przemysłowych (do przetwórstwa i zamrażalnictwa). Rekompensuje to wysokie koszty produkcji, głównie robocizny, i gwarantuje opłacalność produkcji. Jak dotychczas, owoce deserowe roślin jagodowych, w tym agrestu, produkowane przez naszych plantatorów, oferowane są głównie na rynki „starej" UE, gdzie klienci są skłonni płacić za nie więcej. Uprawa agrestu (i innych krzewów jagodowych) jest produkcją wieloletnią na tym samym polu. Zatem wybór stanowiska, przygotowanie gleby przed sadzeniem i zabiegi pielęgnacyjne są bardzo ważne, bo decydują o powodzeniu w uprawie i jej opłacalności. 

Fot. 3.  Owoce agrestu w opakowaniach jednostkowych

Fot. 4 i 5. Odmiany o zielonym i czerwonym kolorze owoców.

Zakładanie plantacji

Agrest nadaje się do uprawy na terenie prawie całego kraju. Krzewy te są mrozoodporne, ale pąki i kwiaty są wrażliwe na uszkodzenia przez przymrozki wiosenne, chociaż w mniejszym stopniu niż np. czarna porzeczka. 

Wybór stanowiska. Najkorzystniejsze są tereny otwarte, równinne lub lekkie skłony o wystawie zachodniej, południowo-zachodniej lub północno-zachodniej. Nieodpowiednie są torfowiska, wilgotne łąki, zagłębienia terenu i kotliny, gdzie tworzyć się mogą zastoiska mrozowe. 

Wymagania glebowe agrestu są na ogół większe niż porzeczek. Krzewy agrestu dobrze rosną i plonują na glebach żyznych, bogatych w składniki pokarmowe, o odpowiedniej wilgotności, ale o uregulowanych stosunkach wodno-powietrznych i poziomie występowania wód gruntowych na wysokości 80-120 cm. Najlepsze są gleby lekko kwaśne, o pH 6,0-6,5, gliniaste lub piaszczysto-gliniaste. Należy pokreślić, że w produkcji owoców deserowych lokalizacja pola powinna zapewnić możliwość nawadniania roślin. Przygotowanie gleby pod wieloletnią uprawę tego gatunku (przez 10-12 lat) należy wykonać na podstawie przeprowadzonych wcześniej analiz chemicznych próbek gleby z warstwy ornej i podornej. Określenie zawartości P, K, Ca i Mg oraz oznaczenie odczynu (pH) gleby pozwoli na optymalne nawożenie mineralne przed sadzeniem. Takie nawożenie, oparte na wynikach analiz gleby, jest także uzasadnione ekonomicznie, gdyż pozwala zaoszczędzić na drogich nawozach. Pod uprawę agrestu należy przeznaczyć pole, na którym uprawiano rośliny okopowe na oborniku lub rośliny motylkowe na przyoranie, czy zboża. Jeżeli pole jest zachwaszczone, najpierw należy dokładnie zniszczyć chwasty trwałe, takie jak: powój, perz i ostrożeń, gdyż trudno je zwalczyć w okresie prowadzenia plantacji. Chwasty jedno-i dwuliścienne można zniszczyć przez zastosowanie herbicydów, według dawek i zaleceń podanych w ,Programie ochrony roślin sadowniczych ". Jeżeli nie uprawiano roślin zielonych na przyoranie jako przedplon, poleca się nawieźć pole obornikiem (30-40 ton/ha) na całą powierzchnię lub tylko w wyznaczone rzędy, w których będą sadzone krzewy. Gleby kwaśne należy zwapnować, najlepiej rok przed planowanym założeniem plantacji, lub pod przedplon. Zabiegu tego nie należy łączyć z nawożeniem organicznym i fosforowym.

Odmiany do uprawy towarowej (produkcja owoców do przemysłu) oraz do uprawy specjalistycznej (owoce deserowe) — przy ich wyborze należy wziąć pod uwagę plenność, wielkość i barwę owoców (fot. 4 i 5), a także odporność roślin na główne choroby (amerykańskiego mączniaka agrestu i antraknozę liści). Ponadto powinien zostać uwzględniony termin dojrzewania owoców, przydatność do maszynowego zbioru oraz wartość przetwórcza i zamrażalnicza owoców. 

Fot. 6. Mateczniki , w których produkuje się sadzonki agrestu przez odkłady (a), lub przez obsypywanie trocinami roślin matecznych posadzonych na czarnej macie szkółkarskiej (b)

Materiał szkółkarski i termin sadzenia. Krzewy kupujemy w kwalifikowanych szkółkach (fot. 6), co gwarantuje wysoką zdrowotność i jakość materiału oraz tożsamość odmianową. Do nasadzeń towarowych poleca się sadzonki pierwszego wyboru, z dobrze rozbudowanym systemem korzeniowym (fot. 7).

Fot. 7. Sadzonki agrestu ukorzenione w doniczkach

Zapewnia to prawidłowe przyjęcie się krzewów oraz silny wzrost i rozwój po posadzeniu na miejsce stałe. Produkcja sadzonek agrestu we własnym zakresie z niepewnego materiału roślinnego jest zawsze ryzykowna i trudna. Dla obu technologii uprawy termin zakładania plantacji jesienią jest bardziej uzasadniony niż wiosenny. Mamy wtedy do wyboru większy asortyment odmian oraz materiał szkółkarski lepszej jakości. Ponadto, bierzemy pod uwagę wczesne rozpoczynanie wegetacji roślin agrestu. Sadzenie wiosenne daje z reguły gorsze rezultaty. Jeżeli jednak decydujemy się na ten termin, rośliny sadzimy jak najwcześniej, gdy tylko można przygotować pole. Podczas suchych wiosen przyjęcie i wzrost krzewów są jednak gorsze niż przy sadzeniu jesienią. Rozstawa roślin musi być tak dostosowana, aby wszystkie prace związane z pielęgnacją, ochroną roślin i zbiorem owoców odbywały się bez kłopotów. Przy wyborze odpowiedniej rozstawy należy wziąć także pod uwagę sposób prowadzenia krzewów i siłę wzrostu odmiany, jakość i żyzność gleby oraz posiadany sprzęt (ciągnik, kombajn i inne maszyny).

Technologia produkcji owoców do przetwórstwa

• Na plantacjach towarowych, dostosowanych do zbioru kombajnowego owoców, poleca się sadzić krzewy w rozstawie 3,5-4,0 m x 0,50-0,60 m (ok. 4200-5500 szt./ha). Gęste sadzenie krzewów w rzędach powoduje, że rośliny rozrastają się bardziej pionowo w kierunku międzyrzędzi, natomiast szerokie międzyrzędzia pozwalają na przejazd opryskiwaczy, kombajnów i innych maszyn.

• Na małych plantacjach założonych do ręcznego zbioru rośliny sadzi się w mniejszej rozstawie 2,0-2,5 m x 0,5 m, a nawet co 0,40 m (8000-12 500 szt./ha). Krzewy w rzędzie prowadzone są w wąskich szpalerach poprzez przywiązywanie pędów do drutów rozciągniętych między słupkami i podporami. Stosowane w tej technologii węższe międzyrzędzia zapewniają przejazd wąskimi ciągnikami ogrodniczymi wraz współpracującymi maszynami (kosiarki, opryskiwacz, itp.).
Dla obu technologii produkcji poleca się, aby rzędy wytyczać w kierunku północ-południe. Takie usytuowanie wpływa na lepsze i równomierne naświetlenie roślin w sezonie wegetacyjnym oraz stanowi osłonę kolejnych rzędów przed przeważającymi u nas wiatrami zachodnimi. Przed sadzeniem należy rozważyć rozmieszczenie odmian, zwłaszcza na dużych plantacjach. Ponadto posadzenie 2 lub 3 odmian zmniejsza ryzyko produkcyjne oraz wydłuża okres eksploatacji i zbioru owoców kombajnem. W zależności od technologii produkcji i wielkości plantacji, sadzenie krzewów agrestu wykonujemy ręcznie lub przy użyciu różnych typów sadzarek współpracujących z ciągnikami. Krzewy sadzimy zawsze o 5-7 cm głębiej niż rosły w szkółce. Po posadzeniu glebę wokół krzewów należy dobrze udeptać lub docisnąć.

Artykuł na podstawie „Hasło ogrodnicze” nr 5/2008, „Produkcja agrestu” -  autor dr Stanisław Pluta, zdjęcia pochodzą z artykułu (fot. 1 -  autor A. Fura, fot. 2 – autor S. Pluta, fot 6 i 7 – autor T. Werner) oraz zasobów Pixabay (fot. 3, 4, 5).